TEKST AKTUALIZOWANY
PISA (Programme for International Student Assessment) to międzynarodowe badanie koordynowane przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju. Jego celem jest uzyskanie porównywalnych danych o umiejętnościach uczniów, którzy ukończyli 15. rok życia w celu poprawy jakości nauczania i organizacji systemów edukacyjnych. W ostatniej edycji uczniowie i uczennice z Polski wypadli znakomicie. ZOBACZ KOMENTARZ EKSPERTÓW SZKOŁY EDUKACJI NT. BADANIA PISA 2018. Ostatnie lata były jednak dla młodzieży wyjątkowo trudne.
W najnowszym badaniu PISA, przeprowadzonym wiosną 2022 roku, średni wynik polskich uczniów w zakresie umiejętności matematycznych wyniósł 489 punktów (-27 punktów w porównaniu z 2018 rokiem). W dziedzinie rozumienia czytanego tekstu wyniósł 489 punktów (-23 pkt), a w zakresie rozumowania w naukach przyrodniczych – 499 punktów (-12 pkt). Sąd takie spadki?
Komentarz wykładowczyni dydaktyki matematyki, Agnieszki Sułowskiej: Wyniki polskich gimnazjalistów w zakresie matematyki były w ostatnich edycjach badania wysokie. W PISA 2018 średni wynik wyniósł 516 punktów – o 27 punktów więcej niż średnia dla krajów OECD, czyli grupy najbardziej rozwiniętych państw świata skupionych w Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju. Lepsze wyniki niż Polska miała tylko grupa krajów lub regionów azjatyckich, a spośród państw europejskich tylko Estonia. Kolejne trzy kraje: Holandia, Szwajcaria i Kanada miały wyniki statystycznie nieodróżnialne od Polski. Wszystkie pozostałe kraje świata biorące udział w badaniu, między innymi Finlandia, osiągnęły gorsze rezultaty.
Co ważne, w kolejnych edycjach zmniejszał się odsetek uczniów najsłabszych, a zwiększał odsetek uczniów o najwyższych umiejętnościach. W 2018 roku uczniów o najniższych umiejętnościach było w Polsce niecałe 15% (w OECD średnio 24%), a najlepszych prawie 16% (a w OECD średnio 11%). Kolejną dobrą informacją na temat nauczania matematyki w polskich gimnazjach było to, że równie dobre efekty osiągały dziewczynki, co chłopcy – a nie jest to sytuacja typowa. W tej edycji ten trend udało się utrzymać.
Oczywisty wpływ na umiejętności uczniów w każdej badanej dziedzinie miała pandemia – matematyka szczególnie wymaga systematyczności, nie toleruje „luk”, a o taką systematyczność w warunkach kolejnych lockdownów było trudno.
Kolejnym powodem obniżenia wyników może być zmiana systemu oświaty w Polsce i likwidacja gimnazjów. W tym nieistniejącym już systemie w momencie badania uczniowie byli w dziewiątym roku powszechnego kształcenia – mieli za sobą sprawdzian 6-klasisty, do którego powtarzali wszystko, czego nauczyli się wcześniej z matematyki. Następnie zmianę szkoły – kolegów i nauczycieli, a często również środowiska, co przynajmniej dla części z nich było szansą i mobilizacją do „nowego startu”. W okresie, gdy odbywały się badania PISA, uczniowie przygotowywali się właśnie do kolejnego egzaminu, który również skłaniał do odświeżenia i uzupełnienia wszystkiego, czego dotychczas się nauczyli. To sprzyjało osiąganiu wysokich wyników – teraz tego elementu zabrakło.
Nie bez znaczenia jest również charakter zadań z matematyki używanych w badaniu PISA. Ich założeniem jest, że sprawdzają umiejętność użycia matematyki w sytuacjach życiowych. Taki sam charakter miały, przynajmniej w części, również zadania na egzaminie gimnazjalnym i ogólniej mówiąc nauczanie matematyki w gimnazjum. Inaczej jest w szkołach średnich, w których teraz są uczniowie w momencie przeprowadzenia badania – nauczana tam matematyka jest bardziej teoretyczna.
Komentarz dydaktyczki j. polskiego dr Kingi Białek: W poprzednich edycjach badania PISA w dziedzinie czytania polscy piętnastolatkowie przyzwyczaili nas do bardzo dobrych wyników. W roku 2018 średni wynik polskich uczniów w dziedzinie rozumienia czytanego tekstu wyniósł 512 punktów (o 6 punktów więcej niż w poprzedniej edycji). I oczywiście, był to jeden z najwyższych wyników na świecie. W porównaniu z krajami europejskimi lepsi od naszych uczniów byli uczniowie z Estonii i Finlandii, porównywalne wyniki osiągnęli młodzi Szwedzi i Irlandczycy, a wynik polskich uczniów był lepszy od wyników uczniów czeskich, niemieckich czy francuskich.
Wpływ na znacznie słabszy wynik w czytaniu (nie tylko w Polsce czy w Europie) ma pandemia i związany z nim lockdown. Wbrew pozorom czytanie jest umiejętnością rozwijaną nie tylko indywidualnie, sam na sam z tekstem, ale także w sytuacjach społecznych – podczas dyskusji i wymiany myśli na lekcjach. Tego w czasie nauki zdalnej zabrakło, albo było ograniczone przez spotkania online.
Spójrzmy też na to, co tak naprawdę mierzy PISA. Nie są to zadania typowe, często uczniowie i uczennice spotykają się z tekstami nieznanymi wcześniej, nienależącymi do kanonu szkolnych utworów. Wprowadzona w 2018 roku reforma nie sprzyja rozwijaniu takiego czytania spontanicznego, “nielekturowego”. W nowej podstawie programowej języka polskiego najwięcej jest treści związanych z omawianiem lektur (najczęściej polskich autorów) i odtwarzanych utartych tradycją interpretacji. Podobne zagadnienia sprawdzane są na egzaminach zewnętrznych. Podstawa programowa jest rozbudowana, niewiele miejsca pozostawia na realizację dodatkowych treści. Inaczej było przed reformą – podstawa gimnazjalna pozostawiała dużo więcej swobody uczniom i nauczycielom.
W perspektywie obserwowanych spadków wyników w części dotyczącej czytania, najbardziej niepokojący jest dla mnie wynik z podziałem na poziomy umiejętności. W 2018 roku odsetek uczniów i uczennic o najniższym poziomie umiejętności (poniżej poziomu 2.) wynosił około 15%, w edycji 2022 jest to aż 22%. Oznacza to, że jedna piąta uczniów i uczennic nie ma umiejętności pozwalających na pełne funkcjonowanie w świecie tekstów, nawet tych najprostszych. To ważny sygnał, szczególnie teraz, kiedy trwa dyskusja o zmianach w podstawie programowej.
Komentarz wykładowczyni dydaktyki biologii, Joanny Lilpop: Badanie PISA obejmuje umiejętności rozumowania w naukach przyrodniczych (science literacy) od 2006 roku. Umiejętności uczniów badane są w trzech aspektach: wyjaśnianie zjawisk przyrodniczych w sposób naukowy; planowanie i ocena poprawności procedur badawczych; oraz interpretacja danych i dowodów naukowych.
Pierwszy aspekt, związany z rozumieniem i wyjaśnianiem zjawisk przyrodniczych w sposób naukowy, uwzględnia stosowanie słownictwa i odtwarzanie wiadomości przyrodniczych. Polscy uczniowie dobrze sobie z nim do tej pory radzili, co świadczy o dobrym poziomie wprowadzania i utrwalania wiadomości z zakresu nauk przyrodniczych. Dwa pozostałe aspekty związane z rozumieniem metody naukowej, sposobów weryfikacji wiarygodności wyników badań i twierdzeń naukowych we wszystkich edycjach badania wypadały niż odtwarzanie wiadomości.
Jednak od 2009 roku, wraz z reformą programów szkolnych, na przedmiotach przyrodniczych (biologia, fizyka, chemia, geografia) pojawiły się wymagania dotyczące rozwijania myślenia naukowego: planowanie i przeprowadzanie obserwacji i doświadczeń, analiza wyników, wnioskowanie na ich podstawie, ocena wiarygodności wykonanych procedur itp). Skutkiem tej reformy było osiągnięcie przez polskich uczniów wyników istotnie wyższych od średniej krajów OECD, a od 2012 wyników plasujących się w czołówce krajów europejskich. Cieszył także dynamiczny wzrost wskaźnika satysfakcji z uczenia się o przyrodzie między badaniami PISA 2006 i 2015. Wyniki polskich uczniów w badaniu w 2018 roku były na bardzo satysfakcjonującym poziomie. Polska uzyskała 11. wynik spośród wszystkich badanych krajów, trzeci wśród krajów Europejskich, po Estonii i Finlandii. Istotnym osiągnięciem naszego systemu edukacji było systematyczne zmniejszanie się odsetka uczniów o najniższych wynikach.
W edycji PISA 2022 ze względu na pandemię ogólnoświatowe wyniki uczniów spadły o 12 punktów. Pierwsza przyczyna to oczywiście pandemia, która szczególnie dotkliwie dotknęła nasz system edukacji ze względu na długość okresu zamknięcia szkół. Nauka zdalna w zasadzie uniemożliwiła realizację doświadczeń i obserwacji przyrodniczych na lekcjach, co utrudnia rozwijanie rozumowania naukowego.
Drugi problem specyficzny dla polskiego systemu, to reforma programowa z 2017 roku. Nie tylko zaburzyła ona ciągłość programu realizowanego przez uczniów, ale zmieniła sposób nauczania przedmiotów przyrodniczych. Ze spójnego w treściach przedmiotu przyroda dla klas 4-6, utworzono osobne, nie korespondujące ze sobą treściami, przedmioty: biologia i geografia od klasy 5 oraz chemia i fizyka od klasy 7. Wszystkie te przedmioty są przeładowane wymaganiami programowymi i wiadomościami, o czym wielokrotnie alarmowali dydaktycy i nauczyciele. Zatem w ostatnich latach uczniowie objęci badaniem mieli istotnie mniejsze szanse rozwijania umiejętności badawczych i rozumowania w naukach przyrodniczych.
POPULARNE ARTYKUŁY
